Ogniskiem zakażenia jest zlokalizowana zmiana zapalna o charakterze przewlekłym spowodowana czynnikami bakteryjnymi, zwykle umiejscowiona w małej ograniczonej przestrzeni w dowolnym miejscu ciała, dająca najpierw objawy miejscowe, ale nie powodująca objawów klinicznych. W 90 % przypadków ogniska zakażenia występują w obrębie głowy, przede wszystkim w jamie ustnej.
Potencjalnymi ogniskami zakażenia mogą być:
Poglądy dotyczące sposobu oddziaływania ognisk zakażenia na ogólny stan zdrowia ulegały stałej ewolucji i wciąż są tematem badań wielu naukowców. Wymienione zmiany patologiczne stanowią źródło oddziaływania bakteryjnego, toksycznego, alergicznego lub nerwowego. Uważa się, że wpływ ogniska zakażenia na ustrój następuje przez wysiew bakterii i wydzielanie toksyn bakteryjnych, uszkadzających narządy odległe lub wywołujących odczyn alergiczny. Bakterie płytki nazębnej nagromadzone w ognisku zakażenia powodują produkcję cytokin prozapalnych, które wywołują miejscowo reakcję zapalną i drogą krwionośną lub limfatyczną docierają do innych narządów (tzw. bakteriemia).
Ogniska zakażania są ogniskami utajonymi, które najczęściej w przypadku osłabienia odporności organizmu uzyskują przewagę i mogą wywołać silny ból , a następnie miejscowy proces ropny w kości szczęki, żuchwy lub nawet w odległych narządach. Zdarza się, że w takich sytuacjach powodują również lub nasilają poważne choroby całego organizmu (choroby odogniskowe). Spadek odporności może być uwarunkowany czynnikami takim jak: stres, zmęczenie, starość, choroby infekcyjne, używki, niewłaściwe odżywianie. Jednak osłabienie odporności nie jest jedyną przyczyną zaostrzenia objawów ogniska zakażenia. Do takiej sytuacji może także dojść w najmniej oczekiwanym momencie, np. w trakcie wspinaczki wysokogórskiej czy podróży samolotem (zmiana ciśnienia powietrza), wczasów w tropikach (nagła zmiana klimatu, temperatury, wilgotności) bądź w trakcie jakiegoś wypadku, urazu, itp.
Do chorób ustrojowych i powikłań mogących mieć związek z zębopochodnymi ogniskami zakażenia należą:
Doświadczony lekarz stomatolog może rozpoznać ogniska zakażenia w czasie wizyty kontrolnej. Po zebraniu dokładnego wywiadu badanie przedmiotowe powinno obejmować:
Dodatkowe możliwości, takie jak nowoczesna diagnostyka RTG, tomografia komputerowa, wykonywanie trójwymiarowych zdjęć uzębienia, tym bardziej ułatwiają właściwą ocenę stanu jamy ustnej i precyzyjne zlokalizowanie ogniska zakażenia.
Niestety nawet w dobie dzisiejszych technologii stomatolodzy często bagatelizują problem ognisk zakażenia, nie potrafią ich rozpoznać lub nie informują o nich pacjentów. Podstawowym problemem jest w dalszym ciągu tanie i nieskuteczne leczenie kanałowe zębów. Stosowanie materiałów do wypełnień z „niższej półki”, które z czasem ulegają resorpcji, co w efekcie powoduje samoczynne wypełnienie się kanału bakteriami lub ropą, jest obecnie bardzo częstą przyczyną powstawania ognisk zakażenia. Ząb staje się „domkiem” dla bakterii zatruwających powoli cały organizm.
Biorąc pod uwagę ryzyko wielu możliwych powikłań występowania ognisk zakażenia w jamie ustnej, najbardziej celowe wydaje się zapobieganie ich powstawaniu. Powinno ono polegać na: